Harput ismi Türkçe mi? Uzmanlara sorduk!
Elazığ'ın kadim simgesi Harput'un ismi nereden geliyor? Tarih ve dil uzmanları, adın Ermenice 'Taş Kale' anlamına gelen 'Karberd'den mi, yoksa Türkçe bir ifadenin fonetik dönüşümünden mi geldiğini tartışıyor. İşte Prof. Dr. Tuncer Gülensoy ve Kevork Pamukciyan gibi isimlerin kaynak gösterildiği etimoloji incelemesi.
Elazığ’ın köklü tarihi ve kültürel simgesi Harput’un isminin kaynağı, dil bilimciler ve tarihçiler arasında uzun süredir süren bir araştırma konusu olurken, yapılan etimolojik incelemeler, "Harput" adının Türkçe, Süryanice veya Ermenice kökenli olabileceğine dair farklı tezleri de ortaya koyuyor. Bölgenin çok katmanlı geçmişini yansıtan bu adın kökenine dair uzman görüşlerini ve kaynaklara dayalı argümanları siz değerli okurlarımız için bir araya getirdik.
Süryanice ve Ermenice Köken İddiaları
Harput adının kökenine ilişkin ilk iddialar, bölgenin erken dönemdeki zengin kültürel yapısına dayanıyor. Bazı dil bilimciler, Harput isminin Süryanice kökenli olabileceğini öne sürüyor. Bu görüş, bölgenin kadim Süryani yerleşimi olduğu gerçeğinden hareket etmektedir.
Diğer güçlü bir tez ise Harput adının Ermenice kökenli olduğuna işaret ediyor. Ermeni tarihçi Kevork Pamukciyan, Biyografileriyle Ermeniler (2003) adlı eserinde, Harput isminin Ermenicedeki "Harberd" veya "Karberd" kelimesinden geldiğini belirtiyor. Ermenicede Kar veya Har "taş" veya "kaya", Berd ise "kale" anlamına geliyor; bu da Harput’u “Taş Kale” olarak tercüme ediyor. Bu iddiayı savunan uzmanlar, özellikle Bizans ve sonrası dönemde yazılan tarihi Ermeni kaynaklarında bu ismin sıkça geçtiğini vurguluyor.
Türkçe Köken Teorileri ve Argümanları
Harput adının etimolojisi tartışılırken, ismin Türkçe kökenli olduğu yönündeki savlar da mevcuttur. Türk dil bilimcileri ve tarihçiler, Harput adının Türk dillerindeki "kara" ve "burç/bert" gibi kelimelerin zamanla değişime uğramasıyla oluştuğunu savunuyor. Bu teze göre, ismin başlangıçta "Kara Burç" gibi Türkçe bir ifadeden evrildiği düşünülüyor.
Türkçe köken tezini destekleyen uzmanlardan Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Yer Adlarının Etimolojisi Sözlüğü çalışmasında önemli bir noktaya değiniyor. Gülensoy, bölgenin 11. yüzyıldan itibaren Türk hakimiyetine girmesiyle ismin Türkçeleşme sürecine girdiğini belirtiyor. Dolayısıyla bu süreçte Harput adının, çevrede konuşulan diğer dillerin fonetiğinden etkilenerek son halini almış olabileceği kabul ediliyor.
Uzmanlar: “Çok Katmanlı Bir Evrim”
Harput adının kökeni konusunda uzmanlar arasında kesin bir ortak görüş bulunmamaktadır. Ancak genel eğilim, Harput adının bölgenin çok katmanlı tarihini yansıttığı yönünde.
Tarihçi Doç. Dr. Serkan Acar, bölgenin coğrafi ve stratejik önemi nedeniyle Harput isminin zamanla farklı medeniyetlerin dillerinde dönüşüme uğradığını ifade ediyor. Acar'a göre, ismin ilk kaynağı Ermenice veya Süryanice “Kale” anlamına gelen bir kelimeye dayanıyor olması. Ancak bölgenin Selçuklu ve Osmanlı dönemlerindeki kullanımı sırasında, Harput adının Türkçe fonetiğe uyarlanarak bugünkü "Harput" şeklini aldığı düşünülmektedir.
Araştırmalarda yaygın kabul gören görüş ise Ermenice/Süryanice "Kale" (Karberd/Harberd) kelimesinden türemiş olması. Fonetik evrime göre ise bölgenin Türk egemenliğine geçişiyle ismin Türkçe telaffuza adapte edilmesi.
Dolayısıyla Harput adı, bölgenin zengin ve kadim geçmişinin bir aynası olarak değerlendirilirken, ismin kesin ve tek bir kökeni hakkındaki bilimsel tartışmalar ise halen devam etmektedir.
Araştırma haber: Muhammed Baygeldi
